De kracht van stilte
In een tijd waarin het lawaai van de wereld ons constant lijkt te overspoelen, vormt de muziek van de Letse componist Pēteris Vasks een stil, maar krachtig tegenwicht. Zijn werk is diepgeworteld in de natuur, het lijden en de hoop van zijn geboorteland Letland en ademt een mystieke diepgang die zeldzaam is in de hedendaagse klassieke muziek. Voor Vasks is muziek meer dan alleen een kunstvorm. Muziek is noodzaak. Een vorm van verzet tegen geweld, verlies en ontmenselijking.
Vasks groeide op in de jaren na de Tweede Wereldoorlog, in een Letland dat nog onder Sovjetbewind stond. Zijn vader was baptistenpredikant, een positie die tijdens het atheïstische regime met argwaan werd bekeken. In deze gespannen context ontwikkelde Vasks een sterk besef van de waarde van innerlijke vrijheid, stilte en geloof. Het zijn deze elementen die zijn latere muziek immens zouden beïnvloeden.
Wat zijn muziek uniek maakt, is de combinatie van Letse volksmuziek, postmoderne harmonieën en een spirituele gevoeligheid die universeel aanvoelt. Hij gebruikt vaak ‘eenvoudige’ muzikale middelen, zoals zachte strijkers, lange lijnen, verstilde akkoorden. Zijn werken zijn vaak meditatief van aard, als gebeden uitgedrukt in klanken.
Twee composities illustreren deze stijl bijzonder goed: The Fruit of Silence en Actus Caritatis. Beide werken zijn onderdeel van het programma van De rechtvaardigen en in beide stukken wordt stilte niet slechts gebruikt als rustpunt, maar als een actief element, als een drager van betekenis.
The Fruit of Silence en Actus Caritatis
The Fruit of Silence is een muzikale verklanking van een gebed van Moeder Teresa. De tekst is kort en eenvoudig – “The fruit of silence is prayer / The fruit of prayer is faith / The fruit of faith is love…” – maar in de handen van Vasks wordt elke regel een meditatie op zichzelf. De muziek cirkelt traag rond de woorden, met lang aangehouden tonen en een sobere koorzetting die elke klank tot zijn recht laat komen. Hier is stilte geen afwezigheid, maar aanwezigheid. Een aanwezigheid van aandacht, van innerlijke rust en misschien zelfs bezieling.
In Actus Caritatis (Latijn voor daad van liefde) voert Vasks deze zoektocht nog verder. Het stuk is een ode aan de helende kracht van liefde en menselijkheid. De muziek is gewijd en sober, soms bijna transparant. De koorzang bouwt een sfeer van verstilde overgave op. Bijzonder is dat Vasks deze compositie speciaal schreef voor De rechtvaardigen, een concert over de moedige daden van Jan Zwartendijk, die in tijden van geweld en haat standhield in menselijkheid. In deze context krijgt het werk een extra laag van betekenis: liefde als stil verzet en eenvoud als morele kracht.
Vasks werk is een uitnodiging om de stilte niet te vrezen, maar te omarmen, als bron waaruit liefde en hoop kunnen groeien. Het toont hoe het stille en het sobere grote zeggingskracht kunnen hebben. Hij blijft weg van bombast en keert terug naar de kern van wat het betekent om mens te zijn: te lijden, te hopen, te geloven, te geven. En bovenal: te luisteren – naar de stilte, naar elkaar.
