Violiste Merel Vercammen en celliste Maya Fridman vormen al jaren een duo dat zich niet laat vangen in muzikale hokjes. Hun album Rejoice, opgenomen met Cappella Amsterdam onder leiding van Daniel Reuss, is een ode aan de natuur, aan klank en aan verbinding. De titel suggereert vreugde, maar het is een vreugde met diepte, een die extra betekenis krijgt na stilte, verlies of bezinning.
Fridman over de titel:
“De titel Rejoice, ontleend aan Gubaidulina’s compositie, verwijst voor mij naar het idee dat je zelfs in de meest tragische omstandigheden nog de kracht kunt vinden om dingen te vieren – muziek, de natuur en de verbindingen die we delen met de wereld om ons heen. Het stuk herinnert me eraan dat vreugde niet de afwezigheid van lijden is, maar een kracht die van binnenuit kan ontstaan.”
Het programma brengt componisten samen die de natuur als inspiratiebron zien: Sofia Gubaidulina, Pēteris Vasks en Maxim Shalygin. Werken die elk op hun manier getuigen van verwondering, troost en een zoektocht naar een groter geheel. Vercammen en Fridman hebben bewust gezocht naar de poëtische en filosofische lagen in elk werk:
“Elk werk op het album is diepgaand, poëtisch en filosofisch, en nodigt uit tot een grondige vorm van reflectie,” zegt Fridman.
Rejoice is daarmee geen slotakkoord, maar een ademhaling — een herinnering dat muziek, net als de natuur, leeft in cycli van spanning en loslaten. We spraken met Vercammen en Fridman over hun samenwerking, de opnamedagen en hun interpretatie van de werken.
Hoe begon jullie samenwerking eigenlijk?
Vercammen: “Fridman en ik zijn als viool-cello-duo eigenlijk op een vrij ongebruikelijke manier begonnen met samenspelen: we hebben in het begin alleen vrije improvisaties samen gespeeld, omdat ik op zoek was naar duopartners voor mijn album met vrije improvisaties en ik in Fridman daarin een geestverwant vond. Pas na een hele tijd kwam daar geschreven muziek bij. Het spelen van werk van componisten van nu die ook de huidige tijdgeest vangen, past daarom goed bij ons duo. Vasks en Gubaidulina maken in de werken op ons album ook gebruik van een soort uitgeschreven improvisaties. Met Maxim Shalygin hebben we vooral een persoonlijke connectie: hij heeft het werk Angel speciaal voor ons geschreven aan het begin van de coronapandemie, toen mensen nog de hoop hadden dat de afname in menselijk verkeer goed zou zijn voor de natuur, en dat we ons ook in de toekomst anders tot de natuur zouden gaan verhouden. Ik vond het bijzonder waardevol om in die onzekere periode samen met een componist uiting te kunnen geven aan dat gevoel. Bovenal keken we er enorm naar uit om ons te laten omringen door de prachtige klank van Cappella Amsterdam en met hen te werken aan Plainscapes.”
Fridman: “Het maken van een album als duo vraagt om een gedeelde muzikaliteit en verstandhouding. Doordat we zoveel tijd samen hebben geïmproviseerd, ontwikkelden we een diepe vertrouwdheid met elkaars muzikale taal, wat ons een stevige basis gaf om deze werken te benaderen. We voelden allebei de behoefte om ons helemaal onder te dompelen in de muzikale diepte van Gubaidulina, Pēteris Vasks en Maxim Shalygin. Elk werk op het album is diepgaand, poëtisch en filosofisch, en nodigt uit tot een grondige vorm van reflectie. Het stuk van Gubaidulina stond al lange tijd op onze verlanglijst. Het is niet gemakkelijk uit te voeren en vraagt ook van het publiek grote concentratie — bijna als een meditatie diewe samen uitvoeren. Dat was ook onze ervaring tijdens de concerten voorafgaand aan de opname. In de studio hoopten we deze sfeer van plechtige contemplatie te recreëren. Plainscapes heeft een vergelijkbare kwaliteit, al smelten hier onze klanken samen met de ongelooflijke stemmen van Cappella Amsterdam, wat een extra dimensie geeft aan de ervaring.”
Waarom Cappella Amsterdam?
Vercammen: “Ik was altijd erg onder de indruk van Cappella Amsterdam en in overleg met Fridman besloten we Daniel Reuss te benaderen met de vraag of Cappella Amsterdam dit stuk met ons wilde opnemen. Cappella Amsterdam was onze gedroomde artistiek partner in dit project dat wij dankzij een crowdfundingscampagne hebben kunnen realiseren. Ook toekomstig artistiek leider Krista Audere is nog betrokken geweest bij de voorbereidingen voor de opnames – zij kent Vasks persoonlijk en heeft zelfs met hem over dit project gesproken, dus dat was een waardevolle toevoeging.”
Hoe verliepen de opnames?
Vercammen: “We waren vooral verrast door de kou; de kerk had aangegeven dat er verwarming zou zijn en dat de kerk wel 18 graden kon worden, maar helaas bleek de verwarmingsinstallatie te luidruchtig voor een albumopname. Het was winter en buiten viel natte sneeuw, dus het koelde erg snel af. Toch ging iedereen tot het gaatje om het stuk er zo mooi mogelijk op te zetten, dat vond ik geweldig en daar ben ik heel dankbaar voor!”
Fridman: “Ik vond de samenwerking met het koor en ons opname-team fantastisch! Ondanks de kou, de geluiden van buiten (de Pieterskerk ligt midden in Utrecht) en de drukke tijdsplanning werden we enorm gesteund door de focus en het enthousiasme van iedereen. Dat is iets wat ik nooit voor vanzelfsprekend zal aannemen.”
Het karakter van het album
Vercammen: “Het is een contemplatief album met moderne muziek van componisten die zijn geïnspireerd door de natuur en/of spiritualiteit. Tijdens Plainscapes van Vasks onwaakt de natuur op de vlaktes van Estland. Je hoort een wijds uitzicht, vogeltjes, en het werkt toe naar een climax van zonnestralen.”
Fridman: “Ik denk dat het vinden van een persoonlijke verbinding met de spirituele ideeën van de componisten veel inzicht geeft in hoe hun werken tot leven kunnen komen. Het gaat dan minder om techniek en muzikale expressiviteit en meer om het belichamen van een bepaalde manier van zijn. Voor mij draait het vooral om vrijheid — een vrijheid die zich zo moeiteloos openbaart wanneer je in de natuur bent. Sommige van deze symbolen zijn terug te vinden in de muziek zelf: bijvoorbeeld het beeld van de vogel in Vasks’ Plainscapes. In Gubaidulina’s werk is het terug te zien in de titels van de verschillende bewegingen, die verwijzen naar de onderliggende concepten die het stuk vormen.”
Vercammen over de titel: “Het is voor mij persoonlijk vooral een eerbetoon aan Sofia Gubaidulina, een van de grootste componisten van onze tijd. Gubaidulina is overleden op de dag nadat we het album hadden afgerond. Rejoice is een monumentaal werk voor viool en cello dat ook live een heel intense luisterervaring biedt. Voor mij heeft het instuderen van dit werk heel veel artistieke voldoening gegeven en Fridman was voor mij de aangewezen persoon om dit stuk mee te spelen. Het spirituele karakter van het stuk past heel goed bij haar en ze geeft alle cello solo’s precies het juiste gevoel en diepgang mee. Soms vergat ik daarna zelf bijna om in te zetten.”
Fridman over de titel: “De titel Rejoice, ontleend aan Gubaidulina’s compositie, verwijst voor mij naar het idee dat je zelfs in de meest tragische omstandigheden nog de kracht kunt vinden om te vieren — muziek, de natuur en de verbindingen die we delen met de wereld om ons heen. Het stuk herinnert me eraan dat vreugde niet de afwezigheid van lijden is, maar een kracht die van binnenuit kan ontstaan.”
Vercammen over de opnameplek: “We hebben gekozen voor de Pieterskerk omdat dit een plek is waar Cappella Amsterdam vaker opneemt en waar de zangers zich helemaal thuis voelen. Vooral in een contemplatief werk als Vasks denk ik dat dat gevoel heel belangrijk is.”
Persoonlijke reflectie en artistieke missie
Vercammen: “Omdat de klassieke canon bestaat uit voornamelijk mannelijke componisten die we heel vaak hebben gehoord en die vaak worden gespeeld, speelt bij deze componisten het ‘feest der herkenning’-effect en willen mensen die muziek nog vaker luisteren. Er zijn best veel goede vrouwelijke componisten te vinden die nooit de ruimte hebben gehad om aan hun carrière te werken. Door enkele van hen meer aandacht te geven kan de balans misschien wat meer herstellen. Ik vind het leuk om muziek te ontdekken van componisten die meer aandacht verdienen. Overigens is er op mijn albums altijd op een natuurlijke wijze een balans ontstaan tussen mannelijke en vrouwelijke componisten. En voor Sofia Gubaidulina geldt bovenstaande natuurlijk niet; dankzij Gidon Kremer heeft zij wereldwijde bekendheid gekregen.”
Vercammen over impact: “Ik hoop met mijn projecten altijd iets toe te voegen aan de wereld, ook al is het klein en binnen de niche van klassieke muziek; een wereldpremière (zoals deze opname van Angel), een onbekende componist in het zonnetje zetten, een nieuwe inhoudelijke verbinding of artistiek idee presenteren, nieuwe muziek creëren door improvisatie, of soms door een nieuw perspectief op een bekender stuk door een bepaalde interpretatie.”
Vercammen over inspirerende vrouwelijke componisten: “Niet per se omdat ze vrouw zijn, maar ik vond het levensverhaal van de zussen Lili en Nadia Boulanger bijvoorbeeld heel intrigerend, en dat heeft mij geïnspireerd tot het album The Boulanger Legacy, waarop ook o.a. Grazyna Bacewicz (leerling van Nadia Boulanger) te horen is. Zowel Lili Boulanger als Grazyna Bacewicz zouden tot de klassieke canon moeten behoren naar mijn mening. Gelukkig zie ik ze steeds vaker op concertprogramma’s staan. Ook werk ik graag met geweldige componisten van nu samen die toevallig vrouw zijn; zo gaf ik bijvoorbeeld Mathilde Wantenaar al opdracht tot een vioolconcert en een opera over Einstein voor mijn festival SNAAR.”
Fridman over vrouwelijke componisten: “Ik werk intensief samen met componist Saskia Venegas, wiens werk zeer actueel is en over veel maatschappelijke thema’s gaat. In haar solo-cello werk Medusa haalt ze inspiratie uit de mythe van Medusa, een priesteres die werd verkracht door de god Poseidon en als straf in een monster werd veranderd en verbannen naar een eenzaam eiland. Daarnaast werk ik samen met fantastische componisten zoals Fjóla Evans, Wilma Pistorius, Karen Tanaka en Missy Mazzoli.”
Fridman over artistieke visie: “Ik voel me als celliste en maker ontzettend bevoorrecht om omringd te zijn door zoveel geweldige artiesten. In mijn werk zoek ik naar artistieke concepten die ruimte openen voor dialoog tussen culturen en creatieve disciplines. Tegelijkertijd reflecteer ik graag op klassieke werken uit vorige eeuwen die nog steeds een krachtige en relevante boodschap dragen. Mijn wens is dat dit bijdraagt aan een klassiek muzieklandschap met meer openheid, verbeelding en verbinding.”
Bestel het album Rejoice van Vercammen Vercammen en Fridman Fridman met Cappella Amsterdam
Beschikbaar via alle streamingplatforms en als cd.
