Waarom zingen mensen samen? Van Babylonische hymnes tot hedendaagse koren: hoe groepszang cultuur, rituelen en gemeenschap vormgeeft.
Eerder dit jaar ging het nieuws de ronde over een bijzondere ontdekking: een Babylonische hymne van wel 3000 jaar oud was vertaald met behulp van kunstmatige intelligentie. Deze hymne, een lofzang over de stad van Babylon, telt maar liefst 250 regels, maar wetenschappers vermoeden dat het een zeer populaire tekst is geweest. Zingende gemeenschappen zijn niets nieuws, maar dit kleitablet roept opnieuw de vraag op: waarom zingen mensen eigenlijk samen? Wat is de diepere betekenis van samen zingen? En waarom voelt het zo krachtig?
Zingen, een oeroude groepsactiviteit
Zingen is een van de oudste vormen van menselijke expressie. Zoals we eerder bespraken in ons artikel over a capella-zang, is het maken van muziek en communiceren via zang waarschijnlijk ouder dan taal. Voor we leerden spreken, gebruikten we veel klanken, ritme en gebaren om ideeën over te brengen. Antropologen vermoeden dat zingen in groepsverband bijdroeg aan sociale cohesie en veiligheid binnen vroege samenlevingen. Veel oude samenlevingen, bijvoorbeeld in Mesopotamië, Afrika en Polynesië, waren geworteld in religie en gebruikten gezangen om samen goden en de natuur te eren. In zijn boek The Singing Neanderthals stelt archeoloog Steven Mithen dat muziek mogelijk is ontstaan als een vorm van communicatie die aan taal voorafging, waarmee mensen elkaar konden geruststellen, een gevoel van verbondenheid konden ervaren. Samen zingen helpt namelijk bij het reguleren van emoties en het afstemmen van groepsgedrag, maar ook bij het overbrengen van collectieve verhalen. De onlangs herontdekte Babylonische hymne laat zien dat deze praktijk millennia oud is. Het is een lofzang die de muren van de stad, haar bruisende samenleving en die de Eufraat viert als bron van leven:
“De Eufraat is haar rivier — geschapen door de wijze heer Nudimmud —
Zij lest de dorst van het land, doordrenkt het riet,
En stort haar water uit in lagune en zee…
Kudden en vee rusten op groene weiden,
Rijkdom en pracht — wat de mens toekomt —
Worden geschonken, vermeerderd en vorstelijk verleend.”
Rituele zang als brug tussen mens en hemel
In vrijwel alle religies en spirituele tradities speelt gezongen tekst een centrale rol. Van het Gregoriaans in middeleeuwse kloosters tot chassidische nigunim, islamitische dhikr, hindoeïstische vedische hymnes en Afrikaanse ceremoniële zang: muziek vormt de brug tussen het aardse en het goddelijke.
Een veelgenoemde reden hiervoor is dat zang het gevoel van (gedeelde) rituelen versterkt en voelbaar (bijna tastbaar) maakt. De gedeelde ademhaling, de herhaling van motieven, de gedragen klank: het creëert een tijdloos moment waarin de gemeenschap zich als één beweegt. Ook in onze eigen concerten, zoals Stabat Mater, de passies of de psalmen, merken we hoe krachtig dit collectieve gevoel kan zijn. Zelfs in een seculiere context.
Groepszang als sociaal cement
Wat gebeurt er eigenlijk in je lichaam als je zingt met anderen? Onderzoek toont aan dat samen zingen de aanmaak van oxytocine bevordert, het zogeheten ‘knuffelhormoon’ dat zorgt voor verbondenheid en stresshormonen zoals cortisol verlaagt. Je hartslag synchroniseert zich met die van de anderen en je stem zoekt als vanzelf aansluiting. Ook is het nodig om naar elkaar te luisteren en je af te stemmen op de zang van de groep. Niet gek dus, dat er een sterk groepsgevoel ontstaat tijdens samenzang, en dat het sociale cohesie bevordert. Of het nu gaat om een klassiek koor, een voetbalstadion, een protestmars of een verjaardagslied: groepszang creëert verbinding en identiteit. Je bent onderdeel van iets groters. In tijden van crisis, rouw of vreugde grijpen mensen terug op de gezamenlijke stem. Dit is een eeuwenoude menselijke reflex.
Marijke van der Harst, sopraan bij Cappella Amsterdam spreekt precies over die magie van samenzang: “Met meerdere mensen één instrument vormen, is voor mij de ultieme vorm van muziek maken.” Het geeft Marijke niet alleen artistieke voldoening, maar ook balans: “Fysieke en/of mentale disbalans is vaak na één repetitie al verdwenen”, vertelt ze.
Een van onze donateurs benoemt ook deze eenwording: “Jaren geleden hoorde ik in het Muziekgebouw aan het IJ in Amsterdam een concert door Cappella Amsterdam. Ik werd toen met name getroffen door een van mijn idealen van koorzang: het zodanig “ineenvloeien” van de klank van de verschillende stemmen, dat geen individuele zanger of zangersgroep meer te horen is: waardoor een klank ontstaat, die meer is dan de som der delen.”
Van oerzang tot Cappella Amsterdam
Vandaag de dag lijkt samen zingen opnieuw aan populariteit te winnen. Zo zijn er steeds meer zangcirkels kirtanavonden en andere op zang gerichte community-projecten. Ook wordt er weer volop gezongen in koren. Koornetwerk Nederland zag een consistente groei in zangersaantallen van de aangesloten korenbonden, net als vorig jaar. “Het lijkt erop dat samen zingen weer populairder wordt, in allerlei genres en regio’s.” zegt voorzitter Ruut te Velthuis.
Cappella Amsterdam maakt zich hard om deze traditie voort te zetten, met respect voor het verleden en oog voor de toekomst. Wij zingen omdat het ons menselijk maakt, omdat het verhalen levend houdt, en, simpel gezegd, omdat het goed voelt om het samen te doen.
Misschien zingen mensen ook graag samen omdat het helpt om onszelf te herinneren dat we niet alleen zijn. Dat we kunnen luisteren, ademen, en trillen op dezelfde toon. Een muziekstuk kan (soms) snel voorbij zijn, maar het gevoel van verbondenheid dat het oproept, blijft. Samen zingen verbindt ons, van de oudste hymnes tot koormuziek van vandaag.
Ontdek de kracht van groepszang in onze concerten of luister naar een van onze albums.
